Η ΠΑΡΑΔΟΣΗ ΣΤΟΝ ΖΟΡΜΠΑ

"ΛΑΙΚΗ ΤΕΧΝΗ", "ΛΑΙΚΗ ΠΑΡΑΔΟΣΗ", ΑΠΟΣΑΦΗΝΙΣΕΙΣ & ΕΝΝΟΙΕΣ ΜΕ ΑΞΟΝΑ ΤΟΝ "ΖΟΡΜΠΑ" ΤΟΥ Μ. ΚΑΚΟΓΙΑΝΝΗ

Α! ΜΕΡΟΣ:

Ξεκινώ από το σημείο εκείνο όπου ορίζω την έννοια «παράδοση», ως το σύνολο πολιτιστικών στοιχείων και αξιών του παρελθόντος που μεταβιβάζονται από γενιά σε γενιά και επιβιώνουν στο παρόν4. Σαν έννοια λοιπόν καλύπτει όλο το φάσμα της πολιτιστικής δημιουργίας του ανθρώπου. Περιέχει ποικίλες δραστηριότητες, όπως γνώσεις, ιδέες, ήθη και έθιμα και γενικότερα όλα εκείνα τα πνευματικά, καλλιτεχνικά και ιστορικά στοιχεία, που συγκροτούν την πολιτιστική και εθνική φυσιογνωμία ενός λαού. Αποτελεί την σπονδυλική στήλη κάθε έθνους.
Πριν συνεχίσω να εκθέτω κάποιες απόψεις για το θέμα, θα ήθελα πρώτα να τονίσω, πως πολλές έννοιες που πηγάζουν μέσα από θεσμούς και αξίες, τείνουν να γίνουν τέρμινα πολλών φιλοσοφικών και κοινωνιολογικών αναλύσεων, χάνοντας έτσι την ουσία τους και το σκοπό τους. Το θέμα που θα εξετάσουμε είναι πολυσύνθετο έχει όμως μια άτυπη βάση. Γνωρίζουμε πως οι όροι «Λαϊκή Παράδοση» και «Λαϊκή Τέχνη» ανάγουν πολλές δυσκολίες, όχι όμως τόσες για να μας οδηγήσουν σε ατέλειωτες αναλύσεις του θέματος. Ο Νίτσε έλεγε πως ότι έχει οριστεί κινδυνεύει να χαθεί κάτω από ανιαρές συζητήσεις μέσα από δήθεν υπαρξιακές αναζητήσεις11. Έτσι λοιπόν αφού αναπτύξω κάποιες σκέψεις για τα προβλήματα ορισμού τους, για την «Λαϊκή Παράδοση» και την «Λαϊκή Τέχνη», σε συνάρτηση της πραγματικής, φαντασιακής και συμβολικής ταυτότητας, θα εκφράσω τις απόψεις μου για το που και πως συναντιούνται τα παραπάνω στην κινηματογραφική ταινία “Zorba The Greek”.


Θέλοντας να αποφύγω την ρήση του Νίτσε τοποθετώ τον γενικό όρο «παραδόσεις» ως βάση σε όλο τον παραπάνω προβληματισμό. Με τον όρο «παραδόσεις» νοείται ο «Λαϊκός Πολιτισμός» του οποίου εκφραστής είναι ο λαός και μέσα από εκεί πηγάζει η «Λαϊκή Παράδοση» και η «Λαϊκή Τέχνη». Στο βαθύτερο υπαρξιακό πυρήνα της, όλη η αληθινή τέχνη κυρίως η «Λαϊκή Τέχνη» αποτελεί ίσως, τη μοναδική απάντηση μιας υγιούς φαντασίας σ’ ένα περιπετειώδη κόσμο. Τούτος ο κόσμος εκφράζεται μέσα από την α) εθνική – ιστορική παράδοση, β) την πνευματική παράδοση γ) την θρησκευτική παράδοση και δ) την πολιτιστική – ηθική παράδοση3. Όλα αυτά αποτελούν τις παραδόσεις εκείνες, οι οποίες μαζί με την ιστορία, τροφοδοτούν την εθνική συνείδηση του λαού. Ιδιαίτερα οι πνευματικές παραδόσεις.
Ο κόσμος αυτός ή ο λαός καλύτερα δεν δείχνει να είναι χαμένος μέσα στην γενικότητα του όρου παράδοση. Ο λαός στο πέρασμα των χρόνων εκφράζει μια υγιής «λαϊκότητα» σε όλες τις καλλιτεχνικές τάσεις, όπως στην ζωγραφική, στην αρχιτεκτονική, στην μουσική, στο χορό, διασώζει παραδεδομένα μοτίβα, θρησκευτικές πεποιθήσεις, ηθικές και αισθητικές αξίες, λειτουργώντας άλλοτε ομαδικά ή συλλογικά και άλλοτε ατομικά, μέσα από τον αυθορμητισμό και την αμεσότητα αφήνοντας ελεύθερη τη σκέψη1. Τούτη λοιπόν η «λαϊκότητα», στηρίζεται απόλυτα στην παράδοση και στην ανανέωση μέσα στο χρόνο, είτε αυτή παραδίδεται μέσα από τα έργα τέχνης, είτε προφορικά, είτε γραπτά. Δεν είναι τυχαίο πως από όλα τα «λαϊκά» πνευματικά δημιουργήματα εκείνα που δε έπαψαν μέσα στους αιώνες να κατευθύνουν και να καθοδηγούν άτομα, ομάδες ή και λαούς είναι όσα δημιούργησαν στο χώρο του πνεύματος και της τέχνης οι Έλληνες, παλαιότεροι και νεότεροι.
Μπορούμε λοιπόν να κατανοήσουμε απόλυτα πως με τους όρους «Λαϊκή Παράδοση» και «Λαϊκή Τέχνη» δε νοείται ο συντηρητισμός και η οπισθοδρόμηση, η προσκόλληση στο παρελθόν και η άρνηση του δημιουργικού παρόντος. Αντίθετα, νοείται πως η αξιοποίηση του παρελθόντος είναι δυνατό να γίνει η αφετηρία για ένα δημιουργικό παρόν και μέλλον. Τότε αυτό αποτελεί τη βάση της πολιτιστικής δημιουργίας3. Και εδώ δράττομαι της ευκαιρίας να δηλώσω τη σημασία της ταυτότητας σε ένα «λαϊκό» έργο τέχνης, κυρίως από άποψη αισθητικής, μορφής και περιεχομένου.
Αναφερόμενος λοιπόν στο περί ταυτότητος, θα συνεχίσω δίνοντας κάποιους ορισμούς περί πραγματικής, φαντασιακής και συμβολικής ταυτότητας. Ο όρος ταυτότητα προβάλλεται ως έννοια αφηρημένη, οπότε προσδιορίζεται ως σύνολο συγκείμενο από ανθρώπους, συνοδευόμενο από την «κεντρική ιδέα του» 1. Μια «πραγματική ταυτότητα» είναι ένα συγκεκριμένο σύνολο ανθρώπων με απόλυτα συγκεκριμένη σύνθεση1. Μια «φαντασιακή ταυτότητα» είναι το ενοποιό / ειδοποιό κριτήριο που κατατείνει στην κατάρτιση μιας άτυπης «πραγματικής» ταυτότητας. Τέλος η «συμβολική ταυτότητα» εκφράζει, τεχνοτροπίες, ύφη, κοινωνικές τάσεις, από ένα άτομο ή μια ομάδα, που εκπέμπει ασυναίσθητα ή ασυνείδητα ή ενστερνισμένα σήματα1.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ:

--ΜΥΛΜΑΝ ΒΙΛΧΕΜ, Παγκόσμιος πολιτισμός, Νεφέλη, Αθήνα 1997.
--ΚΟΝΔΥΛΗΣ ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ, Διαφωτισμός & Πολιτισμός, Θεμέλιο, Αθήνα 1990.
--ΚΑΖΑΝΤΖΑΚΗΣ Ν., Βίος & Πολιτεία του Αλέξη Ζορμπά, Δωδώνη, 1985.
--ZORBA THE GREEK a film by Michael Cacogiannis, 1964.
--F. R. Leavis, Culture & Environment, Chatto &Windus London, 1933.
Ε.Α.Π. Εισαγωγή στον Ελληνικό Πολιτισμό, Α! Τόμος, Πάτρα 1999.
--Donald E. Strong, Art History – BOOK III, McGraw-Hill Co., London, 1970.
--“TA NEA”, Αφιέρωμα στο ένθετο «ΛΕΞΙΣ», ΖΟΡΜΠΑΣ Ο ΕΛΛΗΝΑΣ: «Ο Κακογιάννης συναντά τον Καζαντζάκη», Δ.Ο.Λ., 2000.
--Φ. ΝΙΤΣΕ, ΔΙΑΛΟΓΟΙ & ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ, Routledge & Kegan Paul London 1970.
--Β. ΡΑΦΑΪΛΛΙΔΗΣ, Περί Αισθητικής, Αιγόκερος, Αθήνα 1992