...ΑΠΟΚΤΩΝΤΑΣ ΚΑΛΛΙΤΕΧΝΙΚΗ ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ ΚΑΙ ΥΦΟΣ.

• Συμβουλές προς φοιτητές καλλιτεχνικών τμημάτων (Σκηνοθεσίας, Σεναρίου, Θεατρικών Σπουδών)!

Το πρώτο βήμα για ένα νέο σκηνοθέτη είναι να προσδιορίσει τις ιστορίες και τα θέματα που τον ενδιαφέρουν. Αυτό θα του παρέχει δύο οφέλη. Κατ' αρχήν, την αφετηρία στην επιλογή της εργασίας του, κατά Δεύτερον, του επιτρέπει να εργαστεί σε ένα βαθύτερο, πιο προσωπικό επίπεδο. Οι περισσότεροι γνωστοί σκηνοθέτες, ζώντες και μη επικεντρώθηκαν σε ένα ή δύο ύφη έργου. Παραδείγματος χάριν, ο Sir Alfred Hitchcock ήταν ειδικευμένος στα θρίλερ με τους χαρακτήρες του συχνά να εμφανίζουν την επιθυμία της ενοχής. Αυτό επιτρέπει σε έναν σκηνοθέτη να αναπτύξει και να καθορίσει ένα εξατομικευμένο σώμα εργασίας κατά τη διάρκεια του χρόνου. Αυτή η διάρκεια μας είναι γνωστή ως καλλιτεχνική ταυτότητα.

Ο σκηνοθέτης, δεν μπορεί να κάνει ένα οποιοδήποτε έργο απλώς για να το κάνει και να γεμίσει τον φιλμογραφικό του κατάλογο. Θα δημιουργήσει ένα έργο γιατί έχει κάτι σημαντικό να πει. Έστω αν αυτό που έχει να πει είναι η πρόσθεση ενός ΚΑΙ σε ότι έχουν πει οι προηγούμενοι από αυτόν. Μερικά άτομα ξέρουν από την αρχή τις προτιμήσεις τους, ενώ κάποιοι άλλοι περνούν χρόνια για να τις ανακαλύψουν. Αυτό ισχύει ιδίως στον κινηματογράφο, ενώ σε μικρότερο ποσοστό στην τηλεόραση και στο θέατρο.

Παρακάτω αναφέρω κάποιους τρόπους που θα σας βοηθήσουν στην προσέγγιση της καλλιτεχνικής ταυτότητας:

Α). Μελετώντας πολλές Ιστορίες:

Οι σκηνοθέτες με τον καιρό συνειδητοποιούν ότι η εύρεση μιας μοναδικής ιστορίας αποτελεί ένα μύθο. Μοναδικότητα δεν υπάρχει. Όλα έχουν γίνει με τη μία μορφή ή την άλλη. Η καλύτερη προσέγγιση είναι να βρεθεί μια μοναδική προοπτική σε μια υπάρχουσα έννοια μιας ιστορίας. Δημιουργήστε λοιπόν, έναν κατάλογο αγαπημένων ταινιών και βιβλίων, δίνοντας μεγάλη προσοχή σε εκείνα που σας έχουν γοητεύσει κατά τη διάρκεια μιας μεγάλης χρονικής περιόδου. Έπειτα, εξετάστε αυτόν τον κατάλογο και σχεδιάστε κάποιες ιστορίες που έρχονται στο μυαλό σας. Μόλις προσδιορίσετε τον τύπο και το είδος των ιστοριών που σας ενδιαφέρει, προκαλέστε τον εαυτό σας να δημιουργήσετε νέες σκέψεις στις ιστορίες που σημειώσατε και να καταγράψτε τον τρόπο που θα θέλατε να μεταφερθούν στην μικρή ή στην μεγάλη οθόνη και στο σανίδι.

Β) Ανιχνεύοντας Θέματα:

Το θέμα σε μια ιστορία δηλώνει μια ιδέα που παρουσιάζεται και αναπτύσσετε διαμέσου της πλασματικής ή της πραγματικής εικόνας, (κινηματογράφος τηλεόραση, θέατρο), συνήθως για την έννοια της ανθρώπινης ύπαρξης ή της ανθρώπινης καθημερινότητας. Από τη φύση του, το θέμα στην βιομηχανία του θεάματος γενικά,  ενσωματώνει την άποψη του σκηνοθέτη σε ένα έργο.

Αντλήστε τα θέματα σας από τα Δελτία Ειδήσεων, της εφημερίδες το διαδίκτυο, το βιβλίο, μελετήστε και ερευνήστε ιστορικά γεγονότα και συζητήστε με τους ανθρώπους που σας περιβάλουν, καθώς και προσωπικά ζητήματα που σας ενδιαφέρουν. Πολλοί είναι οι σκηνοθέτες που τηρούν ένα αρχείο, σημειώστε πως το Hollywood το ονομάζει αυτό «περιοδικό συναισθημάτων (emotional note-zine)».

Γ). Σύμπραξη και Συνοχή:

Το τελικό και πιο προκλητικό βήμα είναι να βρεθεί ένας τρόπος να συνδυαστούν τα αγαπημένα θέματα, με τις αγαπημένες ιστορίες σας. Αν κάποια από αυτά παντρευτούν σωστά τότε θα προκύψει σύντομα μια καλλιτεχνική ταυτότητα ως ανταμοιβή. Κατά το πέρασμα του χρόνου όσο θα δημιουργείτε έργα για τον κινηματογράφο, την τηλεόραση και το θέατρο, οι προοπτικές και τα ενδιαφέροντά σας θα αλλάζουν. Αυτό μη σας τρομάξει, αντίθετα θα φανερώσει στο κοινό ότι η εργασία σας εξελίσσεται.

Αντιθέτως με την καλλιτεχνική ταυτότητα, το ύφος, αποτελεί την προσέγγιση ενός σκηνοθέτη να μεταφέρει τις ιστορίες και τα θέματα στην οθόνη. Συχνά, είναι η γενική εντύπωση που ένας θεατής αισθάνεται για την δουλειά ενός σκηνοθέτη, και εκφράζεται με όρους όπως: «χαλικώδεις», ή «ιδιότροπος», ή «βίαιος», ή «ρεαλιστικός» κ.λ.π. Το ύφος αποτελεί τη γενική εντύπωση που ένας θεατής αισθάνεται για την εργασία ενός σκηνοθέτη.

Ο χαρακτηρισμός του ύφους ενός σκηνοθέτη εξαρτάται από τη συνεργάσιμη φύση του. Παραδείγματος χάριν, το «ρεαλιστικό ύφος ενός σκηνοθέτη», μπορεί πραγματικά να είναι αποτέλεσμα της δουλειάς του Δ/ντη Φωτογραφίας – κάτω βέβαια από τις οδηγίες του σκηνοθέτη, στο πως θέλει να απεικονίσει το έργο του. Για παράδειγμα στο έργο του Orson Welles «Citizen Kane» οι θαυμάσιες βαθιές συνθέσεις εστίασης, ανήκουν στη δημιουργική εργασία του Δ/ντη Φωτογραφίας Greg Tolland, ο οποίος καινοτόμησε με αυτήν την τεχνική. 

Μερικοί σκηνοθέτες προσπαθούν να αναπτύξουν ένα ύφος που να είναι αναγνωρίσιμο, ως δικό τους. Αυτό μπορεί να ισχύσει αν το σενάριο το έχει γράψει ο ίδιος ο σκηνοθέτης, ή αν το σενάριο έχει ταυτότητα, να βρει ή να προσθέσει εκείνα τα οπτικά στοιχεία που θα κάνουν ένα έργο αναγνωρίσιμο. Από την άλλη, η λάθος επιλογές θα χαρακτηρίσουν το όλο έργο ως υπερβολικό. Ο σκηνοθέτης πρέπει να βρει μια μέση λύση μεταξύ των προσωπικών του αναγκών ως ο διάμεσος μεσολαβητής, μιας ιστορίας σε εικόνες και των απαιτήσεων του σεναρίου. Γι’ αυτό και χρειάζεται χρόνος και έργο! Το αληθινό ύφος ενός σκηνοθέτη θα προκύψει σύμφωνα με το σύνολο της δουλειάς του κατά τη διάρκεια του χρόνου.

ΤΗΛΕΟΠΤΙΚΗ ΕΓΚΕΦΑΛΙΚΗ ΠΑΡΑΛΥΣΗ - A! ΜΕΡΟΣ

Πόσο θα κόστιζε αν μια δομημένη παραγωγική ομάδα οργανωνόταν για μια ποιοτική ομαδική παραγωγή. Η θεωρία γράφει πως τα αποτελέσματα ενός teamworking είναι μόνο θετικά. Πόσο κοστίζει καθημερινά η τηλεοπτική αναρχία των τηλεοπτικών δικτύων της χώρας μας; Όσο κόστισε και η δήθεν οικονομική κρίση που περνάμε. Μια συντονισμένη κατάσταση στα χέρια επιτήδειων που αποζητούν μόνο χρήμα. Στα χέρια επιτήδειων, ασχέτων με το αντικείμενο και το μέσο, είναι οι ιδιοκτήτες και τα περισσότερα από τα βασικά στελέχη των τηλεοπτικών δικτύων της χώρας, που χρόνια αποζητούν, το κερδίζουν άλλωτε δικαίως, άλλοτε αδίκος, χρήμα. Μόνο χρήμα.

Ευλόγος θα μου πεις πως είναι επιχείρηση και ορθά πράττει. Θα σου απαντήσω πως ορθά πράττει, αλλά θα σε ρωτήσω και κάτι άλλο: Ποια επιχείρηση είναι αυτή που μόνο εισπράττει δίχως να προβάλλει ανάπτυξη και η ανάπτυξη στη τηλεοπτική παραγωγή είναι η σταδιακή προγραμματική και παραγωγική αναβάθμιση. Σαφώς και κάποια δίκτυα το πράττουν ίσως και γι’ αυτό εισπράττουν τα ευλόγως οικονομικά μεγέθη. Δεν θα σταθώ σε τίτλους και προγράμματα μήτε θα αναφέρω παραδείγματα και σαφώς δεν θα αναφερθώ και σε ονόματα, εδώ δεν θέλω να κάνω κριτική γιατί ίσως απογοητευτούν από το ίδιο τους τον εαυτό. Άλλωστε είναι λίγο ως πολύ γνωστό στο ότι όλοι μας ζούμε σε μια τηλεοπτική εγκεφαλική παράλυση, με την παράλυση αυτή να έχει έρθει από τα ανώτερα και ανώτατα στελέχη και τους μετόχους και συνάμα και ευλόγως να προχωρά και σε όλο το προσωπικό. Γιατί μπορώ να καταλάβω και να δεχτώ έναν μέτοχο με εξειδίκευση στα ναυτιλιακά μένοντας στην αγγλική ρήση business its business, δεν μπορώ να καταλάβω όμως την τοποθέτηση ενός μπακάλη, ενός ηλεκτρολόγου, ενός ταξιτζή ή ενός μπουφετζή στη στελεχοποίηση του σε ένα τηλεοπτικό δίκτυο και η προβεβλημένη μετά από αυτός ως θέση μοναδική διότι αυτός είναι μοναδικός. Κατά τα άλλα δεν έχω τίποτα με τα συμπαθέστατα επαγγέλματα  που προανέφερα, διότι η δουλειά είναι τίμια, το χρήμα που βγαίνει από αυτή ιερό, αλλά όχι κύριε μπουφετζή μου από μπουφετζής διευθυντής ενημέρωσης τηλεοπτικού δικτύου, αυτό πάει πολύ! Ακόμα κι εγώ ο ίδιος να πω να γίνω μπουφετζής, θα με ξεκινήσουν από απλό καρβουνιάρη και όχι από μπουφετζή γιατί θα τα κάνω μαντάρα. Εσύ φαλακρέ άνθρωπε που πας, που πας; Ερχόμαστε σε αυτό που γνωστός δημοσιογράφος, σε σύνταξη πια, ξεστόμισε το «έγκλημα τηλεοπτικό». Το χρήμα λοιπόν… Ο αιώνιος λατρεμένος «φίλος» και βέβαια η είσοδος σε μια διαφορετική κοινωνική τάξη. Αν έχεις μέσων διάβαινε και αιδοίο να εισπράττεις, όπως έλεγε και ένας παππούς 80 ετών που γνώρισα κάποτε σε ένα από τα ταξίδια μου στα Ζαγοροχώρια. Τότε ήμουν πολύ μικρός και γέλασα καθώς τ’ άκουσα, δεν φαντάστηκα πως θα το ζούσα μέρα την ημέρα, χρόνο με τον χρόνο.

Χρήμα, χρήμα, πολύ χρήμα και δώσε χρήμα, να ρέει και από ανάπτυξη μηδέν και μέσα στον πανζουρλισμό των εκατομμυρίων να έχεις και τον μέτοχο που εξειδικεύετε στα ναυτιλιακά να έχει και τηλεοπτική άποψη. Που πας ορέ Μαυρογιαλούρο, που πας; Για να μην πιάσω κάτι γαιοκτήμονες και κάτι δήθεν δημοσιογράφους που με λίγο μέσων απέκτησαν συχνότητες για τηλεοπτικά και ραδιοφωνικά δίκτυα. Αυτό μη το πιάσω γιατί πονάει. Αλλά θα σταθώ σε αυτό που λέει ο σύγχρονος ποιητής πως από το 80’ και μετά μας έχουν πνίξει τα σκατά.

 Χρήμα, χρήμα, πολύ χρήμα και δώσε χρήμα, να ρέει και από ανάπτυξη μηδέν και μέσα στον πανζουρλισμό των εκατομμυρίων να έχεις όλα αυτά τα δήθεν μεγαλοστελέχη, που από το πουθενά βρέθηκαν εκεί που βρέθηκαν, να σου κάνουν και μαθήματα τηλεόρασης. Θα σεβαστό τον κάθε συνάδελφο που στους χαλεπούς καιρούς θέλει το κόπο του και θέλει το κεκτημένο του να εργάζεται, να αμείβετε και να σκύβει λίγο το κεφάλι, όπως το έκανα κι εγώ και αρκετές φορές μάλιστα, αλλά σε όλα υπάρχει πια ένα τέλος. Οι μάσκες πρέπει να πέσουν εκτός από την μάσκα του V. Η μάσκα αυτή δεν πρόκειται να πέσει ποτέ. Δεν θα πέσει ποτέ γιατί αποτελεί τον καθρέφτη της αλήθειας, της παιδεία, της κοινωνικής πραγματικότητας, του απόλυτου εσωτερικού και εξωτερικού συναισθήματος, έστω και αν η εκδίκησή μου, μέσω της ιδεατής μάσκας, διαθέτει σωστές βάσεις, ακόμα και αν δεν προσέξω μπορώ να αυτοκαταστραφώ από τις δικές μου δυνάμεις, προκαλώντας ουσιαστικά αυτό στο οποίο εναντιώνομαι. Βέβαια εμένα όσοι με διαβάζουν με ξέρουν, άλλωστε το δημοσιεύω, ξέρουν τι είμαι και ποιος είμαι, άρα είμαι πιο κοντά στο τελευταίο που είπα, πως μπορώ να αυτοκαταστραφώ από τις δικές μου δυνάμεις, προκαλώντας ουσιαστικά αυτό στο οποίο εναντιώνομαι. Σαφώς όμως αυτό θέλω αγαπητέ κύριε μπουφετζή και λοιποί καρεκλοκένταυροι!

Σημασία λοιπόν έχει η ιδέα και όχι η αυτοκαταστροφή μου. Την αυτοκαταστροφή μου δεν θα την μιμηθεί κανείς. Την ιδέα όμως αυτή που βασίζετε στο επαναστατικό, στο καινοτόμο και στο φτύσιμο και ξεπλύματος των σκατών θα την ακολουθήσουν πολλοί και η ποσότητα δυστυχώς δεν καταστρέφετε. Δημιουργεί ένταση και πυρίμαχη φωνή και αντίδραση στο παράλογο! Αυτό το γνωρίζουν οι καρεκλοκένταυροι το ξέρουν και αυτό φοβούνται.

(συνεχίζεται)